Μαζί με τα υπόλοιπα βιομηχανικά κτίρια της περιοχής (όπως τα κτίρια της σαπωνοποιίας Γεωργιάδη) αποτελούσε το εμπορικό κέντρο, που έσφυζε τότε από ζωή. Τα κτίρια αυτά, σήμερα είναι ένα άδειο, ανεκμετάλλευτο κέλυφος.
Έπειτα από διαγωνισμό, με την εκδήλωση ενδιαφέροντος προεπιλογής μελετητών για την ανάθεση εκπόνησης της αρχιτεκτονικής, στατικής και Η/Μ μελέτης του έργου, του Υπουργείου Πολιτισμού, η αρχιτεκτονική μελέτη ανατέθηκε στα γραφεία Κ. Σκρουπέλος-Α.΄Βικέλας & Συνεργάτες Π.Ε. “ΜΕΤΡΟΝ” και Γεώργιος Μπουρόλιας, οι οποίοι πρότειναν το διατηρητέο οινοποιείο της “Αρεθούσας” να επισκευασθεί και να ενισχυθεί, ώστε να αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή και ταυτόχρονα να λειτουργήσει έως ένα σύγχρονο διαχρονικό μουσείο. Ταυτόχρονα, πρότειναν τη δημιουργία ενός μακρόστενου νέου κτιρίου στη νότια πλευρά του οικοπέδου, παράλληλα προς το διατηρητέο κτίριο, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους, με δύο ελαφρά στεγασμένους χώρους που δημιουργούν το “δρόμο αγοράς”, έναν άξονα κυκλοφορίας στην καρδιά του συγκροτήματος.
Τι είναι το κτίριο της “Αρέθουσας”
Το κτίριο της “Αρέθουσας” βρίσκεται στην περιοχή του Αγίου Στεφάνου, όπου υπήρχε νεολιθικός οικισμός και αργότερα, γύρω στα 800 π.Χ., η αρχαία πόλη της Χαλκίδας, με λιμάνι τον Άγιο Στέφανο, που συντελούσε στο εξαγωγικό εμπόριο της εποχής. Πολύ κοντά βρίσκονταν και οι αρχαίες πηγές της Αρέθουσας, που με τα άφθονα νερά τους βοήθησαν στην ανάπτυξη της βιομηχανίας. Το οικόπεδο της Αρέθουσας, έκτασης 7,5 περίπου στρεμμάτων, που συνορεύει με το γειτονικό Πάρκο του Λαού, ήταν στο όριο της στεριάς με τη θάλασσα. Μετά όμως από διαδοχικές επιχωματώσεις έχει πλέον απομακρυνθεί από αυτήν.
Βρίσκεται σε θέση κεντροβαρικής σημασίας, ιδανική, για τη χωροθέτηση ενός Νέου Σύγχρονου Αρχαιολογικού – Διαχρονικού Μουσείου για την πόλη της Χαλκίδας και για όλη την Εύβοια.
Το Υπουργείο Πολιτισμού, έχοντας διαπιστώσει την αξία του κτιρίου της “Αρέθουσας”, ήδη από το 1979, το κήρυξε διατηρητέο κτίριο ως : “έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική προστασία, γιατί αποτελεί θαυμάσιο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του τέλους του περασμένου αιώνα και γιατί η καλή του κατάσταση και η γειτνίασή του με την αρχαία πηγή της Αρέθουσας το καθιστά κατάλληλο για Μουσείο”.
Τυπολογική και μορφολογική ανάλυση
Το κτίριο της Αρέθουσας είναι ένα επίμηκες, λιθόκτιστο, κεραμοσκεπές κτίριο, αυστηρής αξονικής συμμετρίας. Τον άξονα συμμετρίας καθορίζει ένα κεντρικό τριώροφο κτίσμα μονόχωρο στην κάτοψή του, που καλύπτεται από δίριχτη κεραμοσκεπή. Συμμετρικά, και εκατέρωθεν του κεντρικού κτίσματος είναι κατασκευασμένα δύο διώροφα κτίσματα, μονόχωρα, με δίριχτη κεραμοσκεπή, τα οποία συνδέονται με δύο αντίστοιχα επιμήκη, ισόγεια κεραμοσκεπή κτίσματα.
Φιλοσοφία της μελέτης
Το διατηρητέο κτίριο της “Αρέθουσας” επισκευάζεται και ενισχύεται, έτσι ώστε να αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή και ταυτόχρονα να λειτουργήσει σαν ένα σύγχρονο Μουσείο. Η μορφή του οικοπέδου και η θέση του υπάρχοντος κτιρίου σ’ αυτό, οδηγεί στο σχεδιασμό ενός μακρόστενου Νέου Κτιρίου στη Νότια (πίσω) πλευρά του οικοπέδου, που τοποθετείται παράλληλα με το διατηρητέο κτίριο. Επειδή όμως τα δύο κτίρια πρέπει να συνδέονται ουσιαστικά μεταξύ τους, δύο ελαφρά στεγασμένοι χώροι, εκατέρωθεν του υφιστάμενου προκτίσματος της νότιας όψης, σύνδεσαν τις διαφορετικές λειτουργίες μεταξύ τους δημιουργώντας το “δρόμο αγοράς” έναν άξονα κυκλοφορίας, στην καρδιά του μουσειακού συγκροτήματος. Έτσι, η νότια όψη του διατηρητέου κτιρίου αναδεικνύεται σαν έκθεμα από το εσωτερικό του συγκροτήματος, ενισχύοντας έτσι την έννοια της διαχρονικότητας των εκθεμάτων. Το ίδιο το κτίριο είναι τόσο κέλυφος των εκθεμάτων, όσο και έκθεμα το ίδιο. Ταυτόχρονα, η νότια πλευρά του κτιρίου προφυλάσσεται από τον έντονο ηλιασμό, ενώ δημιουργείται ένα περιβάλλον με διάχυτο φυσικό φωτισμό, για βέλτιστη βιοκλιματική συμπεριφορά. Το εμβαδόν του Διατηρητέου κτιρίου δεν επαρκεί για να στεγάσει τόσο τις ανάγκες των εκθεσιακών χώρων όσο και όλων των λειτουργιών εξυπηρέτησης των επισκεπτών. Έτσι η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και το αναψυκτήριο στεγάζονται στο Νέο Κτίριο.
Περιγραφή του μουσειακού συγκροτήματος
Η είσοδος του επισκέπτη γίνεται μέσα από το κεντρικό τριώροφο τμήμα του παλιού κτιρίου, θα βρει το εκδοτήριο των εισιτηρίων, το βεστιάριο και το χώρο των πληροφοριών, ενώ απέναντι, είναι το κλιμακοστάσιο και ο ανελκυστήρας για την πρόσβαση στα παραπάνω επίπεδα. Τα δάπεδα του Α΄και Β΄ορόφου αποκαθίστανται στις παλιές τους θέσεις και έτσι δημιουργούνται χώροι μονίμων εκθέσεων. Σε άμεση γειτνίαση με το χώρο εισόδου υπάρχει η είσοδος προς τους χώρους υγιεινής των επισκεπτών.
Ο επισκέπτης οδηγείται δεξιά στους χώρους των μονίμων εκθέσεων στην δυτική πτέρυγα και το πρόσκτισμα. Από εδώ μπορεί να επιλέξει είτε την επίσκεψη των εκθεσιακών ενοτήτων μέσω του παταριού, προς την ανατολική πτέρυγα, είτε τη στάση για ξεκούραση στο αναψυκτήριο. Στη συνέχεια μπορεί να επισκεφθεί μέσω του “δρόμου αγοράς” την ανατολική αίθουσα.
Στο Νέο Κτίριο στεγάζονται τα εργαστήρια, οι αποθήκες, το θησαυροφυλάκιο, οι χώροι εξυπηρέτησης του προσωπικού, τα γραφεία διοίκησης, η βιβλιοθήκη και τα αρχεία, ενώ δημιουργούνται δύο αίθρια, το ένα που περικλείει την υψικάμινο που είναι ορατή σαν έκθεμα μέσα από τζαμαρία, και το δεύτερο που χρησιμεύει για το φωτισμό και τον αερισμό των εργαστηρίων και του υπογείου του κτιρίου.
Υλικά κατασκευής του νέου κτιρίου
Το Νέο Κτίριο κατασκευάζεται από οπλισμένο σκυρόδεμα. Οι χώροι του καλύπτονται με πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος. Η στέγη του κατασκευάζεται από μεταλλικό σκελετό, που στηρίζεται στο φέροντα οργανισμό του κτιρίου και έχει τελική επικάλυψη φύλλα ψευδαργύρου. Η στέγη είναι κατάλληλα μονωμένη και έχει σε διάφορα σημεία – ανοίγματα – σχισμές, τόσο για το φωτισμό ορισμένων χώρων, όσο και για τον εξαερισμό μηχανημάτων θέρμανσης – ψύξης, που βρίσκονται στο χώρο μεταξύ των πλακών οροφής και της στέγης. Με το ίδιο υλικό επικαλύπτονται και οι περιμετρικοί τοίχοι των όψεων. Ο χώρος ανάμεσα στα δύο κτίρια στεγάζεται με σύστημα στέγης από ειδική μεμβράνη, που παρέχει μόνωση, ελεγχόμενο φωτισμό και προσδίδει αίσθηση υπαιθρίου χώρου.
Περιβάλλων χώρος
Στη βόρεια πλευρά του οικοπέδου, ο περιβάλλων χώρος διαμορφώνεται, έτσι ώστε να τονιστεί η κεντρική είσοδος στο διατηρητέο κτίριο. Ο χώρος αυτός αναβαθμίζεται με την οργάνωση υψηλού και χαμηλού πρασίνου και διαδρομές περιπάτου. Στη βορειοανατολική γωνία του οικοπέδου εξασφαλίζεται χώρος στάθμευσης ΑΜΚ. Η κεντρική είσοδος του μουσείου ελέγχεται από φυλάκιο. Στη νότια πλευρά του οικοπέδου, οργανώνεται υπηρεσιακή αυλή και λοιπές βοηθητικές λειτουργίες του μουσείου. Στην ανατολική πλευρά του οικοπέδου οργανώνεται υπαίθριος και ημιυπαίθριος χώρος, για την έκθεση λίθινων αρχαιολογικών ευρημάτων. Εδώ εκτονώνεται και ο χώρος του αναψυκτηρίου. Στη δυτική πλευρά του οικοπέδου χωροθετείται υπηρεσιακός χώρος στάθμευσης και είσοδος προσωπικού καθώς και φυλάκιο.
